Przedawnienie długu jest jednym z kluczowych mechanizmów prawa cywilnego. Konstrukcja ta ma istotne znaczenie zarówno dla dłużników, jak i wierzycieli. Termin przedawnienia określa okres, po którego upływie dłużnik może uchylić się od zapłaty długu. W praktyce oznacza to, że wierzyciel traci możliwość wyegzekwowania swojej należności w trybie przymusowym, czyli w ramach egzekucji komorniczej. W zasadzie powinno też to wykluczać możliwość dochodzenia należności na drodze sądowej. Sąd powinien bowiem z urzędu zweryfikować, czy dochodzona powództwem wierzytelność jest przedawniona. W tym artykule omówimy praktyczne i teoretyczne aspekty przedawnienia roszczeń pieniężnych.
Spis treści
Podstawa prawna przedawnienia
Podstawowym źródłem regulacji przedawnienia jest Kodeks cywilny. Zgodnie z art. 117 § 1 k.c. przedawnieniu ulegają roszczenia majątkowe. Roszczenia majątkowe to takie, których wartość można wyrazić w pieniądzu. Roszczenia pieniężne natomiast dotyczą zapłaty konkretnej kwoty. Wyjątki w tym zakresie mogą określać przepisy szczególne. Przykładowo, przedawnieniu nie ulega roszczenie o alimenty, a także roszczenia dotyczące ochrony dóbr osobistych. Zgodnie z art. 117 § 2 k.c., po upływie terminu przedawnienia dłużnik może skutecznie uchylić się od zapłaty długu poprzez podniesienie zarzutu przedawnienia. Taki zarzut najlepiej podnieść przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy – czyli w odpowiedzi na pozew, sprzeciwie od nakazu zapłaty, zarzutach do nakazu zapłaty, sprzeciwie od wyroku zaocznego albo na pierwszej rozprawie.
Może Cię zainteresować – Nakaz zapłaty z PKO BP
Przedawnienie długu w przypadku konsumenta
Co ważne konsument nie musi podnosić takiego zarzutu (z ostrożności oczywiście zawsze dobrze go podnieść). W postępowaniu przeciwko konsumentowi sąd z urzędu powinien bowiem zbadać czy nie doszło do przedawnienia roszczenia. Skuteczne podniesienie zarzutu przedawnienia oznacza, że wierzyciel nie może zmusić dłużnika do zapłaty przedawnionego długu na drodze sądowej. Co ważne, jeżeli dłużnik dobrowolnie zapłaci przedawniony dług, to zgodnie z art. 411 pkt 3 k.c. nie może on żądać jego zwrotu.
Przedawnienie długu – terminy ustawowe
Po nowelizacji Kodeksu cywilnego z 2018 r. zmieniły się zasady dotyczące długości terminu przedawnienia. Podstawowy termin przedawnienia, zgodnie z art. 118 k.c. wynosi obecnie 6 lat. Dla roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz roszczeń o świadczenia okresowe termin ten wynosi 3 lata. Przepisy szczególne regulują także krótsze terminy przedawnienia.
Przykładowo:
- Roszczenia z tytułu umowy sprzedaży przedawniają się po upływie 2 lat (art. 554 k.c.);
- Roszczenia wynikające z umowy przewozu przedawniają się po roku (art. 778 k.c.);
- Roszczenia o odszkodowanie z umowy ubezpieczenia przedawniają się po 3 latach (art. 819 § 1 k.c.);
- Roszczenia stwierdzone orzeczeniem sądu powszechnego, sądu polubownego albo stwierdzone ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd przedawnia się z upływem 6 lat. Jeżeli stwierdzone roszczenie obejmuje świadczenie okresowe (przykładowo odsetki), to roszczenie to przedawnia się z upływem 3 lat (art. 125 § 1 k.c.).
Co ważne, zgodnie z art. 119 k.c. terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną.
Początek biegu terminu przedawnienia
Bieg terminu przedawnienia roszczenia pieniężnego rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie to stało się wymagalne. Roszczenie wymagalne to roszczenie, którego wykonania wierzyciel może się domagać na drodze sądowej (czyli upłynął termin jego zapłaty). W tym miejscu należy rozróżnić dwa typy zobowiązań – zobowiązanie terminowe i bezterminowe. Przy zobowiązaniach terminowych terminem wymagalności jest dzień następujący po dniu, w którym dłużnik powinien spełnić świadczenie. Przykładowo, jeżeli termin płatności faktury przypada na dzień 23 października 2024 r. (środa), to terminem wymagalności roszczenia będzie 24 października 2024 r. (czwartek).
Zobowiązania bezterminowe
W przypadku zobowiązań bezterminowych termin wymagalności rozpoczyna się po wezwaniu dłużnika do zapłaty. Takie świadczenie, zgodnie z art. 455 k.c., powinno zostać spełnione niezwłocznie. W orzecznictwie utrwalił się pogląd, że wyraz „niezwłocznie” użyty w art. 455 k.c. oznacza 14 dni od dnia wezwania dłużnika do zapłaty. Zobowiązaniami o charakterze bezterminowym będzie np. zapłata kary umownej albo zapłaty odszkodowania za spowodowanie szkody. Jeżeli wierzyciel nie wzywa dłużnika do spełnienia świadczenia, początek biegu terminu przedawnienia wyznacza się inaczej. Początek tego terminu rozpoczyna się w dniu, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby wierzyciel podjął czynność w najwcześniejszym możliwym terminie. W praktyce trudno ustalić kiedy, wierzyciel mógł najwcześniej podjąć czynność, która zmierzałaby do zmuszenia dłużnika do spełnienia świadczenia. Takiej oceny dokonuje sąd, przy uwzględnieniu stanu faktycznego sprawy.
Zawieszenie i przerwanie biegu terminu przedawnienia długu
Bieg terminu przedawnienia długu może zostać zawieszony lub przerwany. Zawieszenie oznacza tymczasowe zatrzymanie biegu terminu przedawnienia. Natomiast przerwanie oznacza rozpoczęcie jego biegu od nowa. Zgodnie z art. 121 k.c. bieg terminu przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:
- Co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom – przez czas trwania władzy rodzicielskiej;
- Co do roszczeń, które przysługują osobom niemającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę – przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli;
- W przypadku roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu – przez czas trwania małżeństwa;
- Co do roszczeń, których wierzyciel nie może dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznania spraw danego rodzaju – przez czas trwania przeszkody;
- W zakresie roszczeń objętych umową o mediację – przez czas trwania mediacji;
- Co do roszczeń objętych wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej – przez czas trwania postępowania pojednawczego.
Może Cię zainteresować – Upadłość jednego z małżonków
Przerwanie biegu terminu przedawnienia
Bieg terminu przedawnienia przerywa się:
- Przez każdą czynność podjętą przed sądem powszechnym albo przed sądem polubownym. Czynność ta musi zostać podjęta bezpośrednio w celu dochodzenia, ustalenia, zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. W takim przypadku termin biegnie na nowo dopiero po zakończeniu postępowania;
- W przypadku uznania długu przez dłużnika.
Koniec terminu przedawnienia długu
Długość terminu przedawnienia ma istotne znaczenie co do określania momentu, w którym on upływa. Zgodnie z art. 118 k.c. jeżeli termin przedawnienia roszczenia jest dłuższy niż 3 lata, to koniec terminu przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego. Przykładowo 6-letni termin przedawnienia, który rozpoczął bieg dnia 11 lipca 2018 r., upłynie 31 grudnia 2024 r. Natomiast, jeśli termin przedawnienia roszczenia jest krótszy niż 2 lata, to koniec terminu przypada na jego ostatni dzień. Przykładowo roczny termin przedawnienia, który rozpoczął bieg 11 lipca 2018 r., upłynie dnia 11 lipca 2019 r. Co ważne, dla takich roszczeń stosuje się przepisy ogólne dotyczące sposobu obliczania biegu terminów. Oznacza to, że koniec biegu terminu przedawnienia nie może przypaść na dzień ustawowo wolny od pracy lub sobotę. W takim wypadku koniec terminu przedawnienia przypada na następny dzień roboczy.
Przedawnienie długu – podsumowanie
Przedawnienie długu jest ważną instytucją prawa prywatnego. Przepisy o przedawnieniu mogą być trudne do zrozumienia, a brak wiedzy o swoich prawach często skutkuje niepotrzebnym regulowaniem przedawnionych długów. W przypadku, gdy otrzymasz wezwanie do zapłaty od kancelarii windykacyjnej lub funduszu inwestycyjnego warto skontaktować się z profesjonalistą. Po analizie Twojej sytuacji, możesz uchronić się przed koniecznością spłaty przedawnionego długu. Pomoc eksperta jest w szczególności istotna, gdy roszczenie pochodzi sprzed wielu lat. Skontaktuj się z nami, aby dowiedzieć się, czy możesz uniknąć zapłaty roszczenia, które zgodnie z prawem nie może być przymusowo dochodzone.
O autorze
Student 5 roku prawa na Uniwersytecie Gdańskim na specjalizacji cywilno-prawnej. Swoje zainteresowania zawodowe skupia wokół prawa restrukturyzacyjnego i upadłościowego, prawa korporacyjnego oraz postępowań spornych. Doświadczenie w tych obszarach prawa zdobywa od pierwszego roku studiów m.in. w trójmiejskich kancelariach oraz tych o zasięgu ogólnopolskim. Jest jednym z założycieli oraz Przewodniczącym Koła Naukowego Prawa Handlowego, działającego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego. Finalista konkursów z dziedzin takich jak prawo cywilne, prawo gospodarcze, prawo handlowe i postępowanie cywilne, ale także konkursów krasomówczych i negocjacyjnych . Prywatnie trenuje kickboxing, czyta książki popularnonaukowe i ogląda filmy.