Odpowiedzialność podatkowa członków zarządu za zaległości podatkowe spółek kapitałowych bywa dość często przyczyną niewypłacalności osób zasiadających w zarządach spółek. W dniu 27 lutego 2024 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał przełomowy wyrok dotyczący odpowiedzialności podatkowej członków zarządu za zaległości podatkowe spółek kapitałowych. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) uznał, że przyjęty w polskim ustawodawstwie model solidarnej odpowiedzialności członków zarządu za zaległości podatkowe spółki pozbawia członków zarządu prawa do obrony. W tym artykule przeanalizujemy to orzeczenie i wskażemy jaki wpływ będzie ono miało na praktykę w obronie członków zarządu przed odpowiedzialnością za zaległości podatkowe spółek kapitałowych.
Spis treści
Procedura podatkowa
Tytułem wstępu warto wskazać, jak wygląda obecny mechanizm odpowiedzialności podatkowej członków zarządu spółek kapitałowych za zaległości podatkowe oraz procedura podatkowa jako całość. W pierwszym etapie organ podatkowy ustala okoliczności, które uzasadniają wymierzenie i ściągnięcie podatku. Druga faza to tzw. postępowanie wymiarowe. Postępowanie to ma na celu ustalenie istnienia, wysokości i wykonywania zobowiązań podatkowych. Postępowanie to kończy się decyzją wymiarową. Stroną tego postępowania jest podatnik, czyli w tym przypadku spółka. W imieniu spółki może występować jej organ reprezentacji – czyli zarząd. Byli członkowie zarządu nie mogą w nim uczestniczyć.
Odpowiedzialność za zaległości podatkowe członków zarządu spółek kapitałowych
Kolejnym etapem jest postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności podatkowej osób trzecich, jeżeli podatnik (spółka) nie wywiąże się ze swoich obowiązków. W postępowaniu tym mogą uczestniczyć byli i obecni członkowie zarządu spółki. Zgodnie z art. 116 Ordynacji podatkowej, za zaległości podatkowe spółek kapitałowych (w tym spółek w organizacji) odpowiadają solidarnie swoim majątkiem członkowie zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna. Członek zarządu może się uwolnić od tej odpowiedzialności, jeśli wykaże, że:
- We właściwym czasie złożono wniosek o ogłoszenie upadłości;
- We właściwym czasie zostało otwarte jedno z sądowych postępowań restrukturyzacyjnych tj. przyśpieszone postępowanie układowe, postępowanie układowe albo postępowanie sanacyjne;
- Zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu;
- Niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy.
Członek zarządu może również uwolnić się od tej odpowiedzialności, jeśli wskaże mienie spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych w znacznej części. Mienie to musi mieć realną wartość finansową i nadawać się do egzekucji, z której można wyegzekwować zaległości podatkowe.
Zakres odpowiedzialności za spłatę zobowiązań podatkowych spółki
Zakres tej odpowiedzialności jest szeroki. Obejmuje ona zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu. Odpowiedzialność ta dotyczy również należności podlegających zwrotowi bez wezwania organu podatkowego oraz nienależnie pobrane wynagrodzenie płatników lub inkasentów. W szczególności w zakres tej odpowiedzialności będą wchodziły:
- podatki niezapłacone w terminie,
- niezapłacone w terminie płatności zaliczki na podatek;
- nadpłatę lub zwrot podatków wykazane nienależnie lub w wysokości zawyżonej;
- odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych;
- koszty postępowania egzekucyjnego.
Podobnie jak w przypadku odpowiedzialności z art. 299 Kodeksu spółek handlowych, dla odpowiedzialności członka zarządu za zaległości spółki nie ma znaczenia podział obowiązków wewnątrz spółki. Członek zarządu ponosi tę odpowiedzialność w związku z pełnieniem funkcji, a nie z wykonywaniem w spółce określonych zadań. Odpowiedzialność ta ma charakter osobisty tj. dotyczy całego majątku członka zarządu. Jest to również odpowiedzialność solidarna między spółką oraz członkami zarządu.
Utrata bytu prawnego spółki a przeniesienie odpowiedzialności za spłatę zobowiązań podatkowych spółki
Co ważne przeniesienie odpowiedzialności za zaległości podatkowe na członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest możliwe również po utracie bytu prawnego przez spółkę po ukończeniu postępowania upadłościowego.
Jak już wyżej wspomnieliśmy, w praktyce przyjęło się, że w postępowaniu wymiarowym stroną może być tylko spółka. Natomiast w późniejszym postępowaniu w przedmiocie odpowiedzialności podatkowej osób trzecich stroną mogą być byli i obecni członkowie zarządu tej spółki. Decyzja podatkowa wydana w postępowaniu wymiarowym wobec spółki stanowi prejudykat, czyli wiążące rozstrzygnięcie w późniejszym postępowaniu dotyczącym osoby trzeciej. Byli członkowie zarządu nie mieli możliwości kwestionowania tego, co ustalił organ w postępowaniu podatkowym wobec spółki.
Może Cię zainteresować – Przedawnienie roszczeń z art. 299 ksh.
Rozstrzygnięcie TSUE
Wojewódzki Sąd Administracyjny skierował pytanie prejudycjalne do TSUE. W pytaniu wskazał fakt, że członkowie zarządu nie mogą kwestionować ustaleń, które zostały wcześniej dokonane wobec spółki w postępowaniu wymiarowym. Decyzje te bowiem są podejmowane, zanim sprawa trafi do sądu.
TSUE w zakresie postępowania dotyczącego solidarnej odpowiedzialności podatkowej za zaległości podatkowe orzekł, że:
- Członkowie zarządu muszą mieć zapewnione prawo do skutecznego podważenia ustaleń, których dokonał organ podatkowy w postępowaniu wobec spółki;
- Członkowie zarządu muszą mieć również dostęp do akt postępowania wymiarowego.
TSUE podtrzymał jednak stanowisko organów krajowych i wskazał, że członkowie zarządu nie są stroną postępowania wymiarowego.
Wpływ wyroku TSUE na praktykę
Przede wszystkim wyrok TSUE pozwala byłym i obecnym członkom zarządu spółek kapitałowych na skuteczniejszą obronę za zaległości podatkowe spółki. Obrona ta może polegać m.in. na przedstawianiu własnych dowodów na etapie postępowania w przedmiocie odpowiedzialności podatkowej członka zarządu lub na kwestionowaniu podstawy prawnej i wysokości zobowiązania podatkowego ustalonego wobec spółki. Wyrok TSUE daje również możliwość wznowienia zakończonych postępowań, w których członkowie zarządu byli pozbawieni prawa do obrony. Terminy na wniesienie tego typu wniosków są jednak dość krótkie i wynoszą:
- miesiąc na wznowienie postępowań przed organami podatkowymi;
- trzy miesiące na wznowienie postępowań przed sądami administracyjnymi;
Terminy te liczy się od publikacji wyroku w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej.
Odpowiedzialność podatkowa członków zarządu za zaległości podatkowe spółek kapitałowych. Podsumowanie
Wyrok TSUE w sprawie C-277/24 stanowi istotny krok w kierunku zwiększenia ochrony praw członków zarządu spółek kapitałowych w postępowaniach podatkowych. Trybunał wskazał, że członkowie zarządu muszą mieć możliwość skutecznego podważenia ustaleń organów podatkowych dokonanych wobec spółki oraz dostęp do akt postępowania wymiarowego.
Dla praktyki oznacza to konieczność dostosowania krajowych procedur oraz potencjalną zmianę podejścia organów podatkowych i sądów administracyjnych. Byli i obecni członkowie zarządu mogą również skorzystać z prawa do wznowienia zakończonych postępowań, jednak powinni działać szybko, uwzględniając krótkie terminy na złożenie stosownych wniosków.
O autorze
Kwalifikowany doradca restrukturyzacyjny specjalizujący się w restrukturyzacji przedsiębiorstw. W postępowaniach restrukturyzacyjnych pełni funkcję nadzorcy układu, nadzorcy oraz zarządcy sądowego. Pełni również funkcję syndyka w postępowaniach upadłościowych. Z powodzeniem nadzorował restrukturyzację dużych spółek kapitałowych, jak i działalności jednoosobowych.
Biegły z zakresu wyceny przedsiębiorstw i ekonomista. W swojej praktyce współpracuje z sądami restrukturyzacyjnymi oraz upadłościowymi. Reprezentuje również wierzycieli i dłużników w postępowaniach restrukturyzacyjnych i upadłościowych.
Od lat specjalizuje się w zagadnieniach dotyczących niewypłacalności podmiotów gospodarczych oraz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. W swej praktyce dużą wagę przywiązuje do pogodzenia interesów dłużników oraz wierzycieli, co ma prowadzić do ograniczenia liczby ogłaszanych upadłości.