Podejrzewasz, że dyrektor zatrudniony w Twojej spółce działa na jej szkodę? A może jesteś członkiem zarządu spółki, której udziałowcy zarzucają Ci niewłaściwe decyzje finansowe? W obu przypadkach sprawą mogą zainteresować się organy ścigania i postawić zarządzającym zarzuty karne. Działanie na szkodę spółki, potocznie nazywane niegospodarnością, to przestępstwo uregulowane w art. 296 Kodeksu karnego. Jest to jeden z najczęściej spotykanych czynów zabronionych występujących w przestępczości białych kołnierzyków (tzw. „white-collar crime”). Będąc osobą zarządzającą dużym majątkiem, warto wiedzieć na czym polega to przestępstwo, jakie są jego przesłanki, a także co zrobić, jeżeli zostaną nam postawione zarzuty. W tym artykule odpowiemy na te pytania i wyjaśnimy czym jest przestępstwo niegospodarności w spółce kapitałowej.
Spis treści
Przestępstwo niegospodarności w spółce kapitałowej – definicja i podstawa prawna
Zgodnie z art. 296 §1 Kodeksu karnego, kto, będąc obowiązany na podstawie przepisu ustawy, decyzji właściwego organu lub umowy do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, przez nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, wyrządza jej znaczną szkodę majątkową, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Przestępstwo to występuje również w typie kwalifikowanym oraz uprzywilejowanym. Przepisy prawa przewidują zaostrzoną odpowiedzialność dla sprawców, którzy poprzez wyrządzenie przestępstwa chcieli osiągnąć korzyść majątkową, albo wyrządzili szkodę w wielkich rozmiarach. W takim wypadku widełki kary wynoszą:
- dla sprawców chcących osiągnąć korzyść majątkową – od 6 miesięcy do 8 lat;
- dla sprawców, którzy wyrządzili szkodę majątkową w wielkich rozmiarach – od roku do 10 lat.
Szkoda znacznych i wielkich rozmiarów
Za szkodę o znacznym rozmiarze przyjmuje się szkodę, której wartość przekracza 200 000,00 zł. Natomiast za szkodę o wielkim rozmiarze przyjmuje się szkodę, której wartość przekracza 1 000 000,00 zł. Pod pojęciem szkody należy rozumieć nie tylko rzeczywistą stratę, ale także utracony zysk. Jak wskazuje orzecznictwo, pod pojęciem szkody należy rozumieć rzeczywistą stratę, która polega na zmniejszeniu się aktywów przez ich ubytek, utratę lub zniszczenie, utracony zysk w udaremnianiu powiększania się majątku oraz zwiększenie się pasywów (zobowiązań).
Sprawca, który popełnił to przestępstwo nieumyślnie albo jedynie sprowadził bezpośrednie niebezpieczeństwo szkody o znacznym rozmiarze, podlega niższej karze – do 3 lat pozbawienia wolności.
Kto może być sprawcą przestępstwa niegospodarności?
Sprawcą przestępstwa niegospodarności może być każda osoba, która zajmuje się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą innego podmiotu, na podstawie przepisów ustawy, decyzji organu czy umowy (np. kontraktu menadżerskiego). Przede wszystkim mogą to być członkowie zarządów spółek kapitałowych, menadżerowie, prokurenci, dyrektorzy finansowi czy główny księgowy.
Może Cię zainteresować – Przedawnienie roszczeń z art. 299 ksh
Sądy zwracają uwagę, że przestępstwo niegospodarności może popełnić tylko osoba, która ma wystarczającą swobodę w podejmowaniu decyzji. Sprawca musi mieć realny wpływ na majątek spółki i podejmować kluczowe decyzje dotyczące jej finansów lub działalności. Sąd Najwyższy orzekł, że za osobę zarządzającą można rozumieć osobę, która w związku z zajmowanym stanowiskiem dba o to, żeby powierzone mienie nie straciło na wartości, ale również ma za zadanie wykorzystywać je w taki sposób, aby generowało zysk. Co ciekawe, z tego przepisu mogą odpowiadać członkowie rad nadzorczych spółki kapitałowej.
Rada nadzorcza spółki kapitałowej a odpowiedzialność prawnokarna
Co do zasady, członkowie organów nadzorczych nie są zobowiązanymi do zajmowania się sprawami majątkowymi spółki kapitałowej. Umowa spółki lub statut mogą jednak przewidywać, że członkowie rady nadzorczej mogą uzyskać takie kompetencje. Ponadto, nawet jeśli umowa spółki czy statut nie przewidują udzielenia takich kompetencji radzie nadzorczej, jej członkowie mogą odpowiadać karnie na podstawie art. 296 Kodeksu karnego. Będzie się to działo w przypadku, gdy w toku postępowania karnego zostanie ustalone, że członek rady nadzorczej współdziałał lub pomagał sprawcy przestępstwa. Warto również zaznaczyć, że przepis ten nie dotyczy wyłącznie wyrządzenia szkody przedsiębiorcom czy przedsiębiorstwom. Przepis ten może również stanowić podstawę odpowiedzialności osoby, która zarządza finansami osoby fizycznej np. jako doradca inwestycyjny.
Może Cię zainteresować – Oddłużenie byłego przedsiębiorcy w 23 miesiące.
Tryb ścigania
Przestępstwo niegospodarności przez bardzo długi czas było ścigane z urzędu, natomiast samo narażenie spółki na powstanie szkody było ścigane po złożeniu wniosku przez pokrzywdzonego – a więc spółkę. Jednakże w 2023 r. rozszerzono krąg podmiotów, które mogą złożyć wniosek o ściganie. Obecnie, zgodnie z art. 296 § 4a Kodeksu karnego. mogą to być oprócz spółki również wspólnicy, akcjonariusze lub udziałowcy pokrzywdzonej spółki.
Co zrobić, jak zostaną nam postawione zarzuty?
Działalność gospodarcza z natury wiąże się z ciągłym ryzykiem, lecz prawo karne penalizuje podejmowanie nadmiernego ryzyka. Przede wszystkim należy zbadać czy działania lub zaniechania oskarżonego mieściły się w granicach dopuszczalnego ryzyka. W obronie kluczowe może być odwołanie się do tzw. zasady osądu biznesowego (Business Judgement Rule) oraz przede wszystkim do specyfiki branży, w której działa oskarżony. Jeśli grozi Ci zarzut związany z niegospodarnością, warto jak najszybciej skonsultować się z prawnikiem specjalizującym się w prawie karnym gospodarczym.
O autorze
Student 5 roku prawa na Uniwersytecie Gdańskim na specjalizacji cywilno-prawnej. Swoje zainteresowania zawodowe skupia wokół prawa restrukturyzacyjnego i upadłościowego, prawa korporacyjnego oraz postępowań spornych. Doświadczenie w tych obszarach prawa zdobywa od pierwszego roku studiów m.in. w trójmiejskich kancelariach oraz tych o zasięgu ogólnopolskim. Jest jednym z założycieli oraz Przewodniczącym Koła Naukowego Prawa Handlowego, działającego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego. Finalista konkursów z dziedzin takich jak prawo cywilne, prawo gospodarcze, prawo handlowe i postępowanie cywilne, ale także konkursów krasomówczych i negocjacyjnych . Prywatnie trenuje kickboxing, czyta książki popularnonaukowe i ogląda filmy.