Wybiórcza spłata wierzycieli a odpowiedzialność karna dłużnika

Wybiórcza spłata wierzycieli a odpowiedzialność karna dłużnika.

Faworyzowanie niektórych wierzycieli w zakresie dokonywania na ich poczet spłat przy jednoczesnym braku spłat na rzecz pozostałych może nosić znamiona przestępstwa. Odpowiedzialność karna może dotyczyć również sytuacji, w których dłużnik zabezpiecza jedynie wybranych wierzycieli. Odpowiedzialność karna dłużnika może powstać w sytuacji, gdy dowolna i wybiórcza spłata wierzycieli dokonywana jest w sytuacji zagrożenia niewypłacalnością. Zdaniem autora podobnie rzecz ma się, gdy dłużnik jest niewypłacalny. Omawiając zatem odpowiedzialność karną dłużnika za selektywną spłatę wierzycieli należy wyjaśnić pojęcia stanu niewypłacalności oraz zagrożenia niewypłacalnością.

Zagrożenie niewypłacalnością i stan niewypłacalności

Stan niewypłacalności objaśnia art. 11 Prawa upadłościowego w myśl którego „Dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Domniemywa się, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące.”
Stan zagrożenia niewypłacalnością definiuje zaś art. 6 Prawa restrukturyzacyjnego: „przez dłużnika zagrożonego niewypłacalnością należy rozumieć dłużnika, którego sytuacja ekonomiczna wskazuje, że w niedługim czasie może stać się niewypłacalny”.

Dłużnik powinien mieć zatem świadomość, iż w sytuacji problemów z płynnością finansową może narażać się na odpowiedzialność karną za wybiórczą spłatę wierzycieli (bądź ich zabezpieczanie). Sąd orzekając o odpowiedzialności karnej w takich sytuacjach będzie oceniał stopień społecznej szkodliwości czynu, czyli rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.

W jaki sposób powinien zachować się dłużnik?

Można by rzec – spłaca się wszystkich, albo nikogo. Jest w tym strywializowanym stwierdzeniu sporo prawdy. Rzeczywistość jest jednak nieco bardziej skomplikowana, bowiem nie będzie przestępstwem dowolna spłata wierzycieli, gdy wartość majątku dłużnika jest wystarczająca do zaspokojenia wszystkich wierzycieli. Sytuacja taka nie występuje w obrocie gospodarczym zbyt często. Są to raczej incydentalne przypadki, ale zdarzają się. Zazwyczaj wartość majątku dłużnika jest jednak mniejsza od wysokości jego zobowiązań. W środowisku prawniczym nie ma również zgody co do tego, czy dłużnik musi mieć co najmniej czterech wierzycieli, czy jedynie dwóch. W ocenie autora niniejszego artykułu wystarczające jest posiadanie przez dłużnika dwóch wierzycieli – z czego jeden jest faworyzowany.

Spłata kredytu hipotecznego, a odpowiedzialność karna

W przypadku osób fizycznych dłużnik chroni co do zasady swoją nieruchomość, która to często jest zabezpieczeniem kredytu hipotecznego. Taki dłużnik mając kilka, bądź kilkanaście zobowiązań najdłużej spłaca właśnie kredyt hipoteczny. Przekornie można postawić zatem pytanie czy w Polsce mamy tak mocno skryminalizowane społeczeństwo wśród dłużników mających problemy z płynnością finansową? Na tak postawione pytanie nie można udzielić aprobującej odpowiedzi. Odpowiedzialność karna dłużnika jest bowiem wyłączona w sytuacji spłaty zobowiązań zabezpieczonych rzeczowo (np. hipoteka, zastaw, zastaw rejestrowy bądź skarbowy).

Zasada równego traktowania wierzycieli

Z brzmienia art. 302 Kodeksu karnego wyinterpretować można zasadę równego traktowania wierzycieli, która obowiązuje również w postępowaniu upadłościowym. Z tego też względu pisząc o odpowiedzialności karnej wynikającej z art. 302 Kodeksu karnego nie można pomijać zasad obowiązujących w Prawie upadłościowym. Równe traktowanie wierzycieli polega na dokonywaniu spłat z uwzględnieniem proporcji wynikających z wysokości danego zobowiązania w ogólnej sumie zobowiązań.

Wskazując na zasadę proporcjonalności wynikającą z Prawa upadłościowego zbliżyliśmy się do dwóch dość trudnych zagadnień. Mowa o tym jak zagrożony niewypłacalnością przedsiębiorca ma regulować swoje zobowiązania? Czy może jednak uprzywilejować niektórych wierzycieli?
Drugim zagadnieniem są przepisy prawa karnoskarbowego – art. 57 oraz 77 Kodeksu karnego skarbowego.

Regulowanie zobowiązań przez przedsiębiorstwo zagrożone niewypłacalnością

Przepisy Prawa upadłościowego dążą do równego oraz maksymalnego zaspokojenia wierzycieli upadłego przedsiębiorstwa. W związku z tym zdaniem autora dopuszczalne jest regulowanie zobowiązań koniecznych do utrzymania bieżącej działalności przedsiębiorstwa, co ma przełożyć się na wyższy poziom zaspokojenia wierzycieli w postępowaniu upadłościowym. Za przykład można tu podać wydatki na biuro rachunkowe, opłaty za media, wynagrodzenia dla pracowników czy też zabezpieczenie majątku przedsiębiorstwa.

Regulowanie zobowiązań publicznoprawnych w stanie zagrożenia niewypłacalnością

Wedle art. 57 i art. 77 Kodeksu karnego skarbowego:

Art.  57. [Uporczywe niepłacenie podatku]

• 1.  Podatnik, który uporczywie nie wpłaca w terminie podatku, podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe.
• 2.  Sąd może odstąpić od wymierzenia kary, jeżeli przed wszczęciem postępowania w sprawie o wykroczenie skarbowe określone w § 1 wpłacono w całości należny podatek na rzecz właściwego organu.

Art.  77. [Niewpłacenie pobranego podatku]

• 1. Płatnik lub inkasent, który pobranego podatku nie wpłaca w terminie na rzecz właściwego organu, podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności do lat 3, albo obu tym karom łącznie.
• 2. Jeżeli kwota niewpłaconego podatku jest małej wartości, sprawca czynu zabronionego określonego w § 1 podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych.
• 3. Jeżeli kwota niewpłaconego podatku nie przekracza ustawowego progu, sprawca czynu zabronionego określonego w § 1 podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe.
• 4. Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od wymierzenia kary lub środka karnego, jeżeli przed wszczęciem postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe określone w § 1 lub 2 wpłacono w całości pobrany podatek na rzecz właściwego organu.
• 5. Sąd może odstąpić od wymierzenia kary, jeżeli przed wszczęciem postępowania w sprawie o wykroczenie skarbowe określone w § 3 wpłacono w całości pobrany podatek na rzecz właściwego organu.

Powstaje zatem zasadne pytanie co do obowiązku regulowania zobowiązań publicznoprawnych w stanie zagrożenia niewypłacalnością czy też niewypłacalności. Mianowicie czy przedsiębiorstwo musi je regulować z pierwszeństwem przed innymi zobowiązaniami? Jeśli nie będzie ich regulować, to czy zarząd spółki naraża się na odpowiedzialność karną skarbową na zasadzie wskazanych art. 57 i 77 kks? W ocenie autora niniejszego artykułu odpowiedzialność karna skarbowa jest wyłączona w takich sytuacjach. Art. 302 Kodeksu karnego nakazuje bowiem równe traktowanie wszystkich wierzycieli i nie ma podstawy by przyjąć uprzywilejowanie zobowiązań publicznoprawnych.

Wybiórcza spłata wierzycieli – podsumowanie

Jak wynika z powyższego dokonywanie spłat wierzycieli w stanie zagrożenia niewypłacalnością nie jest kwestią jednoznaczną. Z tego też względu  zalecamy ostrożność, aby nie narazić się na zarzuty karne.

O autorze

Krzysztof Lipiński

Kwalifikowany doradca restrukturyzacyjny specjalizujący się w restrukturyzacji przedsiębiorstw. W postępowaniach restrukturyzacyjnych pełni funkcję nadzorcy układu, nadzorcy oraz zarządcy sądowego. Pełni również funkcję syndyka w postępowaniach upadłościowych. Z powodzeniem nadzorował restrukturyzację dużych spółek kapitałowych, jak i działalności jednoosobowych.

Biegły z zakresu wyceny przedsiębiorstw i ekonomista. W swojej praktyce współpracuje z sądami restrukturyzacyjnymi oraz upadłościowymi. Reprezentuje również wierzycieli i dłużników w postępowaniach restrukturyzacyjnych i upadłościowych.

Od lat specjalizuje się w zagadnieniach dotyczących niewypłacalności podmiotów gospodarczych oraz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. W swej praktyce dużą wagę przywiązuje do pogodzenia interesów dłużników oraz wierzycieli, co ma prowadzić do ograniczenia liczby ogłaszanych upadłości.